Çin, Doğu Türkistan'da onlarca aydını yok etti

Çin, Doğu Türkistan'da onlarca aydını yok etti

Milyonlarca Türk'ü Doğu Tüskistan'da kamplara kapatan Çin'in onlarca sanatçı, edebiyatçı ve akademisyeni de yok ettiği ortaya çıktı.

Çin Doğu Türkistan'da Türklere yönelik soykırım ve imha politikalarını dünyanın gözü önünde sürdürüyor. 1 milyon Türk'ü toplama kamplarına dolduran Pekin, bölgenin kültürel kimliğini yok etmek için aydınlarını ve sanatçılarını da hedef alıyor. Aralarında ünlü profesörler, yazarlar, akademisyenler ve gazetecilerin de olduğu 150’den fazla isim gözaltına alındı ve akıbetleri bilinmiyor.

Karar gazetesinin haberine göre Çin yönetimi, 150’den fazla Türk aydını hapse attı ya da toplama kamplarına gönderdi. Uluslararası sivil toplum kuruluşları, aileleri ve çalıştıkları kurumlar tarafından kayıp oldukları teyit edilen akademisyen, gazeteci, yazar ve sanatçıların hapse atıldıkları ya da fiziksel ve psikolojik işkencelerin yapıldığı toplama kamplarına gönderildikleri düşünülüyor. Bunlar arasında Çin’in sakıncalı 6 ülke arasında gösterdiği Türkiye’yi ziyaret edenler dikkat çekiyor.

Çin “selam verme, bayrak taşıma, mesleki yetersizlik” gibi bahanelerle 1 milyondan fazla Müslüman’ı toplama kamplarında tutuyor. Kamplarda işkence görenlere, Çin Cumhurbaşkanı Jinping’e bağlılık yemini etme, “Allah ve Peygamber’i inkar belgesi” imzalatma gibi psikolojik baskılara maruz kalan Türkler, yaşadıkları zulmü, Pekin yönetiminin yabancı ülkelerle ekonomik ilişkileri nedeniyle dünyaya duyuramıyor. Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Af Örgütü gibi bazı STK’ların toplama kamplarını gündeme getirmeye yönelik çağrıları dışında, 21. Yüzyıl’ın utanç kampları konusunda Pekin yönetimine hiçbir ülke ya da kuruluş baskı yapamıyor.

Doğu Türkistan’daki Sincan Mali ve Ekonomi Üniversitesi ile Sincan Ziraat Üniversitesi eski öğretim görevlisi Doç. Dr. Abdülveli Eyüp, Pekin’in Türklere yönelik asimilasyon politikalarını gündeme getirmek için diasporadaki Uygur Türkleri ile ‘kayıp aydınlar’ listesi çıkarttı. Listedeki isimler, Doğu Türkistan’daki üniversite, gazete ve diğer kuruluşlarla temasa geçirilerek teyit edildi. Kayıpların ailelerine de tek tek ulaşıldı.

150 kişilik ‘Zulüm listesi’nde Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerine direnen ya da itiraz eden aydınlar da, komünist yönetime bağlı hatta Pekin’le birlikte hareket eden akademisyenler de var. Kayıp listesi, Çin’in 2016’dan itibaren hızlandırdığı asimilasyon politikası çerçevesinde yazar, alim, sanatçı ve akademisyenleri baskı altına alma uygulamalarının geldiği noktayı gözler önüne seriyor.

TÜRKİYE ZİYARETİNİN ARDINDAN...
150’den fazla aydının bulunduğu listede tanınan isimlerden biri, ünlü tıp profesörü Halmurat Ghopur. Türkiye’de de kitapları tercüme edilen ve Sağlık Bakanlığı’nın davetlisi olarak Ankara’ya gelen Halmurat Ghopur, alternatif tıp konusunda çalışmalarıyla biliniyor. Ghopur, Türkiye ziyaretinin ardından ‘milliyetçi eğilimler gösterdiği’ ve ‘hilafet devleti kurmaya çalıştığı’ gerekçesiyle tutuklanıp hapsedildi. Akıbetinin ne olduğu hala bilinmiyor. 

GAZETECİLER, PROFÖSÖRLER...
Doğu Türkistan’ın ileri gelen ilahiyatçılarından ve tefsircilerinden Muhammed Salih Hacim’den de yaklaşık 1 yıldır haber alınamıyor. Hacim, Çin hükümetinin verdiği görevle 1986’da Kur’an’ı tefsir eden, Komünist Parti ile ilişkileri nedeniyle Türkler arasında eleştirilen bir isim. Ancak o da zulüm dalgasından kurtulamadı.

Çin’in tanınmış Türkleri hapse atma politikasını uygulamaya başlamasından sonra hedef alınanlar arasında gazeteciler de bulunuyor. Dört gazeteci ile Pekin yönetiminin medyayı sansürlerlenmesi için görevlendirdiği Sincan Basın Konseyi Başkanı Abdurrahman Ebey’den de haber alınamıyor. Ebey’in de Pekin yönetimiyle ilişkilerinin iyi olduğuna dikkat çekiliyor.

ÜNLÜ TARİHÇİ 8 AYDIR KAYIP
Bölgenin ünlü tarihçisi Prof. Dr. Rahile Davut’tan da 11 aydır haber alınamıyor. Davut, geçen aralık ayında bir akrabasına, Doğu Türkistan'ın başkenti Urumçi’den, Pekin’e seyahat etmeyi planladığını söyledikten sonra ortadan kayboldu. Uygur Türk eserleri, folkloru, müzik ve el sanatları konusunda uluslararası üne sahip Davut da Çin yönetimi tarafından taktir gören Doğu Türkistanlı akademisyenler arasındaydı.

Kültür Bakanlığı tarafından kitapları Türkçe’ye çevrilen, makaleleri Türk akademisyenler tarafından yakından takip edilen Prof. Abdulkerim Rahman da kayıplar listesinde. 
Doğu Türkistan’ın sembol isimlerinden alim Abdülkerim Abdulveli 1990’dan beri tutuklu bulunduğu Çin hapishanesinde 3 Aralık’ta hayatını kaybetmişti.
Listede Çin’de yaşayan Kırgız ve Özbek Türk'ü 4 akademisyen de bulunuyor.

SAYI ÇOK DAHA FAZLA
Kasım ayında hazırlanan 150 kişilik listedekinden çok daha fazla akademisyenin hapse atıldığı ya da kampa gönderildiği belirtiliyor. Kesin sayının Çin yönetiminin baskıları nedeniyle belirlenemediğine dikkat çeken Abdülveli Eyüp, “Doğu Türkistan’daki kaynaklarımızdan aldığımız bilgiler, zulüm ve baskının boyutlarının her geçen gün arttığını gösteriyor. Biz sadece teyit edebildiğimiz isimlere listede yer verdik. Teyidi açısından ‘şüpheli’ kategorisinde yüzlerce kişi var” dedi.

İŞTE O LİSTE:
1. Halmurat Ghopur, (M) Former rector of Xinjiang Medical University, head of XUAR Medical Oversight Bureau, physician, PhD

2. Abbas Es'et, (M) Instructor at Xinjiang Medical University, physician, PhD

3. Nurmemet, Emet (M) Head of Uyghur Traditional Medicine Dept., Xinjiang Medical University

4. Enwer Tokhti, (M) Instructor at Uyghur Traditional Medicine Dept., Xinjiang Medical University

5. Alim Pettar, (M) Instructor at Xinjiang Medical University, physician, PhD

6. Perhat Bekhti, (M) Vice Rector of hospital attached to Xinjiang Medical University

7. Erkin Abdurehim (Oghuz), (M) Professor, Kashgar University, retired

8. Metréhim Haji, (M) Professor, Kashgar University

9. Enwer Isma'il, (M) Associate Professor, Kashgar University

10. Enwer Qadir, (M ) Associate Professor, Kashgar University

11. Gülnaz Obul, (F) Professor, Kashgar University

12. Erkin Ömer, (M) Professor, Kashgar University, school principal

13. Mukhter Abdughopur, (M)Instructor, Kashgar University

14. Qurban Osman, (M) Instructor, Kashgar University

15. Ablajan Abduwaqi, (M) Professor, Kashgar University; chair, Mathematics Department

16. Rahile Dawut, (F) Professor, Xinjiang University; PhD

17. Arslan Abdulla, (M) Former dean, Philology Institute, Xinjiang University; Professor; Head of XUARPeople's Government Cultural Advisors' Office

18. Abdukérim Rahman, (M) Professor, Xinjiang University

19. Gheyretjan Osman, (M) Professor, Xinjiang University

20. Tashpolat Téyip, (M) Professor, Xinjiang University; school principal

21. Alim Ehet, (M) Instructor, Xinjiang University; Developer of UyghurSoft software suite

22. Dilmurat Tursun, (M) Instructor, Xinjiang University

23. Batur Eysa, (M) Instructor, Xinjiang University

24. Rehim Rehmitulla, (M) Instructor, Xinjiang University

25. Erkin Imirbaqi, (M) Instructor, Xinjiang University

26. Nurbiye Yadikar, (F) Instructor, Xinjiang University

27. Nebijan Hebibulla, (M) Instructor, Xinjiang University

28. Asiye Muhemmedsalih, (F) Instructor, Xinjiang University

29. Abdusalam Ablimit, (M) Instructor, Xinjiang University

30. Abdubesir Shükri, (M) Professor, Xinjiang Normal University; Dean, Philology Institute, Xinjiang Normal University 

31, Abduqadir Jalalidin, (M) Professor, Xinjiang Normal University; poet, husband of Jemile Saqi

32. Jemile Saqi, (F) Instructor, Xinjiang Education Institute, PhD; wife of Abduqadir Jalalidin

 33. Yunus Ebeydulla , (M) Professor, Xinjiang Normal University 

34. Ababekri Abdureshit, (M) Instructor, Xinjiang Normal University, PhD 

35. Nur'eli Shahyaqup, (M) Instructor, Xinjiang Normal University, PhD

 36. Nurmuhemmet Ömer (Uchqun), (M) Instructor, Xinjiang Normal University, PhD 

37. Abdurazaq Sayim, (M) Vice Head of Xinjiang Social Sciences Academy; senior researcher 

38. Küresh Tahir, (M) Researcher, Xinjiang Social Sciences Academy; son of Tahir Talip 

39. Ablikim Hesen, (M) Head of Uyghur Department and senior editor, Xinjiang Youth Press; poet 

40.Chimen'gül Awut, (F) Senior editor, Kashgar Uyghur Publishers; poet 

41. Abduqeyum Tewekkul, (M) Physician, Kashgar Prefectural People's Hospital 

42. Enwer Abdukérim, (M0 Physician, Kashgar Prefectural People's Hospital

43. Memet'éli Abdurehim, (M ) Former head of XUAR Language Committee, retired 

44. Tahir Abduweli, (M) Researcher, XUAR Language Committee 

45. Alimjan, (M) Researcher, XUAR Language Committee

 46. Na'iljan Turghan, (M) Researcher, XUAR Language Committee 

47. Abbas Muniyaz, (M) Professional writer, XUAR Writers' Association 

48. Perhat Tursun, (M) Researcher, XUAR People's Arts Center; PhD; writer, poet 

49. Tahir Talip, (M) Senior editor, "Kashgar Daily," poet, public figure

50. Ilham Tahir, (M) Teacher (fired), middle school attached to Kashgar Normal University; son of Tahir Talip

51. Niyaz Imin, (M) Former teacher, Kucha County #1 Middle School 

52. Ekrem Islam, (M) Vice Principal, Sanji City #3 Middle School 

53. Nijat Sopi, (M) Professor, Ili Teachers College; PhD; chair, Literature Dept 

54. Barat Tursunbaqi, (M) Former rector, Hotan Teachers College [Dazhuan] 

55. Abdurakhman Ebey, (M) Former chief, former senior editor, Xinjiang People's Press

 56. Ekhmetjan Mömin (Tarimi), (M) Senior editor, Xinjiang People's Press 

57. Yalqun Rozi, (M) Editor, Xinjiang Education Press,

 58. Qadir Arslan, (M) Editor, Xinjiang Education Press 

59. Mahibeder Mekhmut, (F) Editor, Xinjiang Education Press 

60. Ayshem Peyzulla, (F) Editor, Xinjiang Education Press

 61. Tahir Nasir, (M) Former head, former assistant head editor, Xinjiang Education Press; XUAR People's Government education inspector 

62. Wahitjan Osman, (M) Editor, Xinjiang Education Press, poet 

63. Erkin Muhemmet, (M) Editor, Xinjiang Education Press 

64. Ekber Sirajidin, (M) Editor, Xinjiang Education Press 

65. Yasin Zilal, (M) Head editor, "Tarim" Journal; poet 

66. Mekhmutjan Sidiq, (M) Director, Xinjiang Television Station 

67. Ekhmetjan Metrozi, (M) Technician, Xinjiang Television Station

 68. Qurban Mamut, (M) Former head editor, former senior editor, "Xinjiang Culture" Journal

69. Qeyum Muhemmet, (M) Associate Professor, Xinjiang Art Institute; actor; host ; husband of Aynur Tash 

70. Aynur Tash, (F) Report, Ürümchi People's Radio Station, retired for health reasons; wife of Qéyum Muhemmet 

71. Ablimit, (M) Independent researcher of Uyghur classical literature; PhD 

72. Ablet Abdurishit (Berqi), (M) Associate Professor, Xinjiang Education Institute; PhD; poet 

73. Sajide Tursun, (F ) Postdoctoral researcher at Max Planck Institute for the Study of Religious Diversity in Gottingen, Germany 

74. Kamil Metréhim, (M) Chair, Pedagogical Institute, Ürümchi Vocational University; professor 

75. Dilraba Kamil, (F) Instructor, Ürümchi #92 Middle School 

76. Arzugül Tashpolat, (F) Lecturer, Xinjiang Engineering Institute; Arrested together with husband Ekrem Tursun 

77. Tursunjan Hézim, (M) Instructor, Aqsu #1 Middle School 

78. Abbas Burhan, (M) Researcher, XUAR Education Department; Vice Principal, Ürümchi City #10 Elementary School 

79. Ablimit Ablikim, (M) MA student, Shanghai Arts Institute 

80. Ablet Shemsi, (M) Instructor, Kucha County Ishkhala Village Middle School 

81. Adil Tursun, (M) Vice Principal, senior teacher, Kashgar Old City County #1 Middle School; National-Level Expert 

82. Arzugül Abdurehim, (F) Received MA in Japan 

83. Zulpiqar Barat (Özbash), (M) Former instructor, Xinjiang University; PhD 

84. Azat Sultan, (M) Chair, XUAR Literature and Arts Union; Chair, Xinjiang Writers Association; Professor; Literature expert 

85. Idris Nurulla, (M0 Independent translator, poet

 86. Shahip Abdusalam (Nurbeg), (M) Instructor, Kelpin County #1 Middle School; poet 

87. Qasimjan Osman (Ghazi), (M) Civil servant, Peyzawat County Party Committee Propaganda Department; poet 

88. Zohre Niyaz (Sayramiye), (F) Instructor, Bay County Sayram Village Middle School; poet 

89. Muhemmedsalih Hajim, (M) Researcher, Nationalities Research Institute, Xinjiang Social Science Academy, retired; translator of the Quran into Uyghur; religious scholar and translator; died at age 84 in a camp; father of Nezire Muhemmedsalih 

90. Adiljan Tuniyaz, (M) Former reporter, Xinjiang People's Radio Station; poet; husband of Nezire Muhemmedsalih 

91. Nezire Muhemmedsalih, (F) Independent writer; wife of Adiljan Tuniyaz; daughter of Muhemmedsalih Hajim 

92. Ilham Weli, (M) Chair, senior editor, "Xinjiang Gazette" Uyghur Editorial Department 

93. Mirkamil Ablimit, (M) Vice Chair, senior editor, "Xinjiang Gazette" Uyghur Editorial Department 

94. Memtimin Obul, (M) Editor, "Xinjiang Gazette" Uyghur Editorial Department

 95. Jür'et Haji, (M) Editor, "Xinjiang Gazette" Uyghur Editorial Department 

96. Erkin Tursun, (M) Editor, director, Ili Television Station 

97. Abduréhim Abdulla, (M) Senior editor, Xinjiang Audiovisual Press; poet 

98. Es'et Éziz, (M) Chief, Ürümchi People's Radio Station Uyghur Editorial Department 

99. Alim Yawa, (M) Former instructor, Peyzawat County Güllük Village Middle School; poet 

100. Enwer Qutluq (Nezeri), (M) Editor, Xinjiang Television Station; poet 

101. Khalmurat Eysajan, (M) Instructor, Ili Pedagogical Institute 

102. Zulpiqar Köresh, (M) Editor, Xinjiang Television Station; singer 

103. Turdi Tuniyaz, (M) Former Principal, Ürümchi City Experimental Middle School

 104. Ömerjan Nuri, (M) Instructor, Hotan Teachers College [Dazhuan] 

105. Qeyser Qéyum, (M) Editor in Chief, "Literary Translations" Journal Committed suicide. Jumped off eighth floor of his office building after a police summons rather than face probable detention in the camps. 

106. Abduqadir Jüme, (M) Independent translator, poet 

107. Mirzahit Kérimi, (M) Former editor (retired), Kashgar Uyghur Press; writer 

108. Nijad Memtimin, (M) Employee, Kashgar Prefectural Government Information Office; photographer

109. Mutellipjan Memtimin, (M) Owner, "Kashgar White Steed Photo Studio"; photographer

 110. Mukhtar Rozi, (M) Computer expert; programmer 

111. Mehmutjan Khoja (Ümidwar), (M) Editor, "Xinjiang Youth" Journal; poet 

112. Méhrigül Tahir, (F) Instructor, Kashgar Preschool Teachers Training School;daughter of Tahir Talip

113. Nijat Ablimit, (M) Instructor, Kashgar University 

114. Dilshat Perhat (Ataman), (M) Founder, "Diyarim" Website 

115. Khalide Isra'il, (F) Editor, "Xinjiang Gazette," retired; writer 

116. Ablajan Siyit, (M) Vice head editor, senior editor, Kashgar Uyghur Press

117. Osman Zunun, (M) Former head editor, senior editor, Kashgar Uyghur Press, retired

 118. Abliz Ömer, (M) Former head editor, senior editor, Kashgar Uyghur Press, retired

 119. Dilmurat Ghopur, (M) Vice Rector, Xinjiang University 

120. Gheyret Abdurahman, (M) Researcher, Xinjiang Social Sciences Academy; Vice Head, Language Institute, Xinjiang Social Sciences Academy

121. Abduqéyum Mijit, (M) Researcher, National Culture Research Institute, Xinjiang Social Sciences Academy

 122. Abduréhim Rahman, (M) Associate Professor, Xinjiang University; PhD; husband of Ruqiye Osman 

123. Ruqiye Osman, (F) Administrator, Xinjiang University Library; wife of Abduréhim Rahman 

124. Gülbahar Éziz, (F) Civil servant, XUAR Prison Administration Office; psychology counselor; lawyer 

125. Emetjan, (M) Qutlan Electronic Company, computer engineer

126. Imam, the computer center of Xinjiang University.

127. Ablajan Memet, (M) Konisheher Number one High school.

128. Ehmetjan Jume (M), Konisheher Number one high school

129. Sajidigul Ayup (F) Konisheher Number one high school.

130. Qeyser Abdukerim (M), computer engineer, poet.

131. Metyasin Metqurban (M) Bilkan electronic company, CEO, computer engineer 

132. Perhat Zahir (M) computer engineer

133. Abdurahman Memetabla (M) computer engineer, CEO, Rawanyol electronic company.

134. Nurshat (M) Graphic designer, Qarluq Electronic Company

135. Abletjan Ismail (M), Creator of Yaltapan software, IT engineer of XUAR Government website ts.cn, 

136. Weli Barat, (M) Former dean of Xinjiang University. 

137. Ablet Zeydin (M) XUAR TV station

138. Zulpiqar Koresh (M) host, XUAR TV station

139. Reshide Dawut (F) singer, XUAR theater

140. Adil Mijit (M) comedian, XUAR Theater

141. Senewer Tursun (F) singer, XUAR theater

142, Dolqun Tursun (M), XUAR department of preventive medical. 

142. Abdurishit Imin (M) XUAR department of agriculture

143. Sirajidin Qarluq (M), Qarluq electronic, co, ltd,

144. Amannisa Qemirdin (F) accountant, Qarluq electronic,

145. Reyhangul Mehmut (F)graphic designer, Qarluq electronic

146. Yusup Ehmet (M) graphic designer, Qarluq electronic

147. Osman Ehet (M) music editor, Qarluq electronic

148. YasinJan Sadiq (choghlan) (M) writer, XUAR writers association

149. Erkin Ibrahim (peyda) (M) publisher, CEO of ogen publishing company.

150. Mutellip Sidiq Qahiri (M) associate professor, Kashgar University

151. Abla Memet (M) former principal of Kucha #1 high school, reworded in 2017 in chemistry.

152. Osman Hoshur (M), Writer, participant of Uyghur textbook.

153. Enwer Sidiq (M), Lecturer of physics, Xinjiang Normal University

154. Husen Hesen (M) physician, Kucha Uyghur Medicine Hospital 

155. Ebeydulla Hesen (M) physician, XUAR Uyghur Medicine Hospital 

156. Tahir Hesen (M), physician, Kucha people's hospital 

157. Nejibulla Ablat (M) cardiologist, Kashgar #2 people's Hospital.

158. Memetjan Abliz (M) Writer, Kashgar Uyghur publishing house.

159. Ibrahim Alptekin (M) poet, publisher, Artush 

Kaynak :Yeniçağgazetesi.com

Yazar
YORUMLAR
YORUM YAP
0 Yorum bulunmaktadır.