100 Meşhur Uygur | Pantekin

MLD 840. Yılı Adizler kabilesinden Pantekin birkaç kardeşleri ve veziri Sarçuk gibi Uygur hanedan büyükleri ve tabi olduğu tayfaya önderlik yaparak Doğu Uygurların başkenti Karabalasagun etraflarındaki yakın yerlerde yaşayan 15 Uygur kabilesi ile Batıya göç ederler. o Zamanlar halk perişan, üzgün ve umutsuzdu.

Kış yaklaşıyordu, Soğuk İklimin sert şartları artık kadınları ve Çocukları zorluyordu. Bunun üzerine yanlarında getirmiş olduğu hayvanlarının istediği menzile gidebilmesi için kışlık yiyeceklere ihtiyaç olacaktı. Diğer taraftan Karabalasagunu ele geçirmek isteyen Kırgız kabilelerinin kovalayıp ardından saldırmasından korunmak için bir Korgan’a ihtiyaç vardı.

Pantekin uzun ve yorucu bir göçün ardından dağları aşıp birkaç yüz bin aile ile 841. yılında günümüzde Doğu Türkistan’ın Kumul bölgesi Bari göl yaylağına gelip yerleşir yurt edinir.

Meşhur Fars tarihçisi Cüveyni, eserlerinde bu göçle ilgili şu bilgilere yer veriyor: "Bir zaman, Uygurlar ve onlara tabi etraftaki kavimler geldi, atların kişnemesinden, develerin bağırmasından... Sığırların böğürmesinden, kuşların ötmesinden, çocukların ağlamasından velhasıl her şeyden 'göç, göç' sesi duymaya başladılar. Ayak bastıkları her yerde aynı sesi duydular. Nihayet bir yere geldikleri zaman o ses kesildi. Orada yerleşip beş bölgeli bir şehir kurdular ve o şehre 'Beşbalık' adını verdiler. Şehir günden güne büyüdü. Oraya ilk yerleşenlerin çocukları, o günden beri orada emirlik yaparlar. Oranın emîrine "İdikut' adı verildi."

Bundan başka Ebû'l-Gazi Bahadırhan da Orhun Uygurlarının Beşbalık'a göç etmesiyle ilgili olarak: "Uygurlar yaklaşık üç bin sene orada (Orhun'da) kaldılar. Daha sonra dağıldılar. Bir bölüğü İrtiş Nehri'nin kıyısına geldiler. Bir bölüğü Beşbalık'a gelip tarımla uğraştı. Yine bir bölüğü at, koyun besleyerek Beşbalık civarında konar-göçer hayat sürdürdü."

Bu bilgilerden anlaşılacağı üzere Orhun'dan göç eden bir grup Uygur kabilesi Beşbalık bölgesine gelip buradaki soydaşlarına katılarak ileride kurulacak olan Kuçar (İdikut) Uygur Devleti'nin temelini oluşturmuşlardır.

Konuyla ilgili olarak, Çin kaynaklarında şöyle denilmektedir: "Beşbalık'taki Altın kum tepesi etrafındaki Uygurların sayısı 200 bine ulaşmıştı. Elbette bunun içinde eskiden beri buralarda yaşayan Uygurlarda vardı.

Daha sonra Uygurların Karabalasagun’u bırakıp gittikleri ve her tarafa dağıldığını duyan ve iyice emin olan Kırgızlar, 842 yılında Pantekin önderliğinde göç eden Uygurlara saldırmaya başlar. Dönemin Tag hanedanındaki (Çin) bazı politikacılar Pantekin’e yardım edeceğini Kırgızları yok etmeyi teklif eder. Ancak Çinlilerin teklifini Vezir Sarçuk red eder.

Kırgızların saldırısında mağdur olan Pantekin en son Karabalasagun’un güney batı tarafına doğru sürüklenir. Kumuldan geçerek Kara şehir ve Kuçar bölgesine kadar gelir buraya yerleşir. Kuçar’ın yer kurulumu iyi Kırgızlar kolayca ulaşamazdı.

Pantekin Kara şehir ve Kuçar bölgesine yerleştikten sonra kendini ‘’Yabgu’’ diye adlandırdı.

Tarih kitaplarında Pantekin’in Orhun boylarında Batıya göç eden öge tekin’in Tang hanedanlığından askeri yardım alarak Uygur devletini kuracağını düşündüğü için ve Öge Tekini kağan olarak gördüğü için kendini (Yabgu) diye adlandırdığı ileri sürülüyor.

Pantekin MLD 846. yılına geldiğinde Doğu ve Batıdaki Uygurların ortak kağanı olmadığı için kendini Kağan ilan etmeye hazırlanır ve 848 yılında Uygur devletini kurarak devlete (Uygur İdikut devleti) adını verir kendisini de kağan ilan eder.

Uygur İdikut devletinin bayrağı Mavi renk olup bayrağın ortasında kaplan kafası vardır.

Pantekin, kağan olduktan sonra ilk olarak MLD 770. yılında Uygur Orhun kağanlığına saldırıp Turpan gibi yerleri işgal eden Tibetlileri sürgün eder.

Ondan sonra Bökü Tekin önderliğinde Uygur savaşçıları gönderip Tanrı dağlarının kuzeyindeki (Manas, Rümçe, Beşbalık) gibi yerlerdeki Kırgızları yok eder.

MLD nin 886. yılları Bökü Tekin, Köknur (Qing hai) etrafındaki Kırgızları da yok eder ve Kırgız Kumandan Shang Jih Kung’un kellesini alır.

MLD 770 - 866 yılına kadar Kengsu bölgesinde yaşayan yerli Kırgız kavimleri’de kovar.

Pantekin MLD nin 866. Yılında Beşbalığı Uygur Idikut Devletinin yazlık başkenti olarak belirler. Kış mevsimleri Idikut şehrinde kışlarlar.

Tarih kaynaklarında bu durum ‘’Beş Balık Yazlık başkent, Idikut şehri Kışlık başkent’’ olarak kaydediliyor.

Uygur İdikut devletinin kağanları Doğu Uygurların Adizler kabilesindendir. onlar ilk zamanlar kendilerini ‘’Arslanhan’’ olarak adlandırdılar daha sonra ‘’Idikut’’ unvanını kullandılar. Kim Kağan olursa onun adına ‘’İdikut’’ unvanı katılarak adlandırıldı.

Uygur Idikut Devletinin Kurucusu Uygur Kağanı Pantekin, ardı ardına mağlup ettiği düşmanları ve gösterdiği başarılar neticesinde kibirlenen ve kendisini Uygur Idikut devletinin hükümdarı olarak görmeye başlayan Kumandanı Bökü Tekin tarafından MLDnin 866. Yılında siyakatle öldürüldü. 

Tercüme: Zehra ÖZUYGUR-Türkistan Press

Yazar