100 MeÅŸhur Uygur | Pantekin

MLD 840. Yılı Adizler kabilesinden Pantekin birkaç kardeÅŸleri ve veziri Sarçuk gibi Uygur hanedan büyükleri ve tabi olduÄŸu tayfaya önderlik yaparak DoÄŸu Uygurların baÅŸkenti Karabalasagun etraflarındaki yakın yerlerde yaÅŸayan 15 Uygur kabilesi ile Batıya göç ederler. o Zamanlar halk periÅŸan, üzgün ve umutsuzdu.

Kış yaklaşıyordu, SoÄŸuk Ä°klimin sert ÅŸartları artık kadınları ve Çocukları zorluyordu. Bunun üzerine yanlarında getirmiÅŸ olduÄŸu hayvanlarının istediÄŸi menzile gidebilmesi için kışlık yiyeceklere ihtiyaç olacaktı. DiÄŸer taraftan Karabalasagunu ele geçirmek isteyen Kırgız kabilelerinin kovalayıp ardından saldırmasından korunmak için bir Korgan’a ihtiyaç vardı.

Pantekin uzun ve yorucu bir göçün ardından daÄŸları aşıp birkaç yüz bin aile ile 841. yılında günümüzde DoÄŸu Türkistan’ın Kumul bölgesi Bari göl yaylağına gelip yerleÅŸir yurt edinir.

MeÅŸhur Fars tarihçisi Cüveyni, eserlerinde bu göçle ilgili ÅŸu bilgilere yer veriyor: "Bir zaman, Uygurlar ve onlara tabi etraftaki kavimler geldi, atların kiÅŸnemesinden, develerin bağırmasından... Sığırların böÄŸürmesinden, kuÅŸların ötmesinden, çocukların aÄŸlamasından velhasıl her ÅŸeyden 'göç, göç' sesi duymaya baÅŸladılar. Ayak bastıkları her yerde aynı sesi duydular. Nihayet bir yere geldikleri zaman o ses kesildi. Orada yerleÅŸip beÅŸ bölgeli bir ÅŸehir kurdular ve o ÅŸehre 'BeÅŸbalık' adını verdiler. Åžehir günden güne büyüdü. Oraya ilk yerleÅŸenlerin çocukları, o günden beri orada emirlik yaparlar. Oranın emîrine "Ä°dikut' adı verildi."

Bundan baÅŸka Ebû'l-Gazi Bahadırhan da Orhun Uygurlarının BeÅŸbalık'a göç etmesiyle ilgili olarak: "Uygurlar yaklaşık üç bin sene orada (Orhun'da) kaldılar. Daha sonra dağıldılar. Bir bölüÄŸü Ä°rtiÅŸ Nehri'nin kıyısına geldiler. Bir bölüÄŸü BeÅŸbalık'a gelip tarımla uÄŸraÅŸtı. Yine bir bölüÄŸü at, koyun besleyerek BeÅŸbalık civarında konar-göçer hayat sürdürdü."

Bu bilgilerden anlaşılacağı üzere Orhun'dan göç eden bir grup Uygur kabilesi BeÅŸbalık bölgesine gelip buradaki soydaÅŸlarına katılarak ileride kurulacak olan Kuçar (Ä°dikut) Uygur Devleti'nin temelini oluÅŸturmuÅŸlardır.

Konuyla ilgili olarak, Çin kaynaklarında ÅŸöyle denilmektedir: "BeÅŸbalık'taki Altın kum tepesi etrafındaki Uygurların sayısı 200 bine ulaÅŸmıştı. Elbette bunun içinde eskiden beri buralarda yaÅŸayan Uygurlarda vardı.

Daha sonra Uygurların Karabalasagun’u bırakıp gittikleri ve her tarafa dağıldığını duyan ve iyice emin olan Kırgızlar, 842 yılında Pantekin önderliÄŸinde göç eden Uygurlara saldırmaya baÅŸlar. Dönemin Tag hanedanındaki (Çin) bazı politikacılar Pantekin’e yardım edeceÄŸini Kırgızları yok etmeyi teklif eder. Ancak Çinlilerin teklifini Vezir Sarçuk red eder.

Kırgızların saldırısında maÄŸdur olan Pantekin en son Karabalasagun’un güney batı tarafına doÄŸru sürüklenir. Kumuldan geçerek Kara ÅŸehir ve Kuçar bölgesine kadar gelir buraya yerleÅŸir. Kuçar’ın yer kurulumu iyi Kırgızlar kolayca ulaÅŸamazdı.

Pantekin Kara ÅŸehir ve Kuçar bölgesine yerleÅŸtikten sonra kendini ‘’Yabgu’’ diye adlandırdı.

Tarih kitaplarında Pantekin’in Orhun boylarında Batıya göç eden öge tekin’in Tang hanedanlığından askeri yardım alarak Uygur devletini kuracağını düÅŸündüÄŸü için ve Öge Tekini kaÄŸan olarak gördüÄŸü için kendini (Yabgu) diye adlandırdığı ileri sürülüyor.

Pantekin MLD 846. yılına geldiÄŸinde DoÄŸu ve Batıdaki Uygurların ortak kaÄŸanı olmadığı için kendini KaÄŸan ilan etmeye hazırlanır ve 848 yılında Uygur devletini kurarak devlete (Uygur Ä°dikut devleti) adını verir kendisini de kaÄŸan ilan eder.

Uygur İdikut devletinin bayrağı Mavi renk olup bayrağın ortasında kaplan kafası vardır.

Pantekin, kaÄŸan olduktan sonra ilk olarak MLD 770. yılında Uygur Orhun kaÄŸanlığına saldırıp Turpan gibi yerleri iÅŸgal eden Tibetlileri sürgün eder.

Ondan sonra Bökü Tekin önderliÄŸinde Uygur savaÅŸçıları gönderip Tanrı daÄŸlarının kuzeyindeki (Manas, Rümçe, BeÅŸbalık) gibi yerlerdeki Kırgızları yok eder.

MLD nin 886. yılları Bökü Tekin, Köknur (Qing hai) etrafındaki Kırgızları da yok eder ve Kırgız Kumandan Shang Jih Kung’un kellesini alır.

MLD 770 - 866 yılına kadar Kengsu bölgesinde yaÅŸayan yerli Kırgız kavimleri’de kovar.

Pantekin MLD nin 866. Yılında Beşbalığı Uygur Idikut Devletinin yazlık başkenti olarak belirler. Kış mevsimleri Idikut şehrinde kışlarlar.

Tarih kaynaklarında bu durum ‘’BeÅŸ Balık Yazlık baÅŸkent, Idikut ÅŸehri Kışlık baÅŸkent’’ olarak kaydediliyor.

Uygur Ä°dikut devletinin kaÄŸanları DoÄŸu Uygurların Adizler kabilesindendir. onlar ilk zamanlar kendilerini ‘’Arslanhan’’ olarak adlandırdılar daha sonra ‘’Idikut’’ unvanını kullandılar. Kim KaÄŸan olursa onun adına ‘’Ä°dikut’’ unvanı katılarak adlandırıldı.

Uygur Idikut Devletinin Kurucusu Uygur KaÄŸanı Pantekin, ardı ardına maÄŸlup ettiÄŸi düÅŸmanları ve gösterdiÄŸi baÅŸarılar neticesinde kibirlenen ve kendisini Uygur Idikut devletinin hükümdarı olarak görmeye baÅŸlayan Kumandanı Bökü Tekin tarafından MLDnin 866. Yılında siyakatle öldürüldü. 

Tercüme: Zehra ÖZUYGUR-Türkistan Press

Yazar