100 Meşhur Uygur | Süleyman Arslan Han

Karahanlı Devletinin güçlü bir askeri komutanı olan Gazi Süleyman Arslan Han, MS 922 yılında Sultan Abdulkerim Satuk BuÄŸrahan ailesinde dünyaya gelmiÅŸtir.

Sultan Satuk BuÄŸrahanın BaytaÅŸ (Müslüman olduktan sonra Adını Musa olarak deÄŸiÅŸtirmiÅŸtir) ve Tonga Illık (Müslüman olduktan sonra Adını Süleyman olarak deÄŸiÅŸtirmiÅŸtir) adlı iki oÄŸlu vardı Sultan Satuk BuÄŸrahanın ölümünden sonra Büyük OÄŸlu Musa BuÄŸrahan Karahanlı Devletinin başına geçer.

Satuk BuÄŸrahanın ölüm haberinin ardından Hoten ve diÄŸer Uygur isyancılar ayaklanmaya baÅŸlar ve Karahanlı Devletinde iç savaÅŸ yaÅŸanır.

Musa BuÄŸrahan Hoten’deki Uygurlarla savaşıp onları boyun eÄŸdirir. Ve 956-958 yılları arasında hüküm sürer.

Musa BuÄŸrahan’ın ölümünden sonra kardeÅŸi Süleyman Arslan Han Karahanlı devletinin tahtına oturur.

Satuk BuÄŸrahan’ın ikinci oÄŸlu olan Süleyman Arslan Han,  Musa BuÄŸrahan’dan sonra 958_970 yılları arasında Karahanlı devletini idare eder.

Ä°slam dini Süleyman Arslan Han döneminde Uygurlar ve diÄŸer Türk halkları arasında derinden kök salmıştır. 960 yılı Yettisu ve Târım havzasında yerleÅŸik Uygurlardan 200.000 aile Müslüman olmuÅŸtu, aynı yıl Süleyman Arslan Han bir kez daha Ä°slam’ı devlet dini olarak ilan eder.

Tarihte, Satuk BuÄŸrahan Miladi 920.yılında Karahanlı devletinin başına geçtikten sonra Ä°slam dinini devlet dini olarak ilan etmiÅŸ, Fakat Satuk BuÄŸrahnın ölümünden sonra Hoten Uygurlarının çıkardığı isyanla birlikte ülkede iç kargaÅŸa yaÅŸanmasının sonucu olarak Karahanlı topraklarında Ä°slam’ın uygulanmadığı kaydediliyor.

Tarihi bilgilere göre Süleyman Arslan Han’ın Hoten’e karşı 975 ten 998 yılına kadar 20 yıl savaÅŸtığı ve nihayetinde Babası Sultan Satuk BuÄŸrahanın emaneti olan Karahanlı Devletinin Ä°slam devleti olarak kalmasını saÄŸladığı biliniyor.

Süleyman Arslan Han 956.yılı Krahanlı ordularını Ebu Nasır Samanın oÄŸlu Gazi Alp Tekin önderliÄŸinde Ä°li nehrinin Kuzeyindeki Mığlak (günümüzdeki Gulca) ya gönderir, Alp Tekin Mığlaktaki Budist Uygurları yendikten sonra tapınaklarını yıkıp yok ediyor.

Süleyman Arslan Han 970 yılında Gazi Ebu Fettah (Alp Tekini) Uygur Ä°dikut devletini fethetmeye gönderiyor.

Ebu Fettah komutasındaki Karahanlı ordusu, güçlü askeri birlikleriyle ihtiÅŸamlı bayrak ve büyük davul sesleri ile görkemli bir ÅŸekilde DoÄŸuya yürüyüÅŸ yapıyor.

Ebu Fettah Aksu, Kuçar bölgelerini geçerek Kingit'i (günümüzdeki KaraÅŸehir) alır ve ardından Uygur Ä°dikut devletinin kışlık baÅŸkenti Karagoca’ya saldırır. Ve Uygur Ä°dikut devletinin Hanı Arslan Tekin savaÅŸta yenilgiye uÄŸrayarak BeÅŸbalığa geri çekiliyor.

Ebu Fettah Ä°dikut devletini (günümüzdeki Turfan) ve çevresindeki yerleri fethettikten sonra orduyu BeÅŸbalığa doÄŸru yönlendirir. Ancak bu sırada Arslan Tekin, BeÅŸbalık'ın güneyine doÄŸru çekilerek Tanrıdağına gider ve orada bir dağın adına sığınarak büyük bir ordu toplamaya baÅŸlar ve kararlı bir savaÅŸa hazırlanarak Karahanlı ordusuna karşı direnir.

Ebu Fettah iÅŸte buradaki savaÅŸta ÅŸehit düÅŸer ve ağır yenilgiye uÄŸrayan Karahanlı ordusu yavaÅŸ yavaÅŸ dağılır. Aslan Tekin Karagoca ile KaraÅŸehir’i Karahanlılar’dan geri alır.

Åžehit Ebu Fettahın cesedi TanrıdaÄŸ eteklerine savaÅŸ bölgesine yakın bir yere defne edilir.

14.yüzyılda Turfan'daki Budist Uygurlar tamamen Müslüman olduktan sonra Ebu Fettah'ın anısına günümüzdeki Turfan Astana’da “El Fettah“ adında bir türbe inÅŸa etmiÅŸtir.

Tarihçelerde Sulayman Arslan Han dönemi, Karahanlı devletinin çok güçlü bir devlet haline geldiÄŸi dönem olarak kaydediliyor.

Harun BuÄŸrahan döneminde Karahanlılar devleti 994 yılı (w, w, Barthold kaynakları 992 olarak gösteriyor) Fergana daha sonra Semerkant’i ele geçirir.

999 yılı Samani hükümdarı Amir Nuh'u yenerek Samani devletini devirir ve arkasından Buhara’yı ele geçirir. Böylelikle Karahanlı devleti, Mevlevunahir'deki bütün Beylerin kontrolünü ele geçirmiÅŸ ve Karahanlıların batı kesiminin valisini, merkezi Semerkant merkezli Musa BuÄŸra Han'ın oÄŸlu Eli Tekin (Ilikhan) unvanıyla genel vali olarak atamıştır.

Süleyman Arslan Han'ın 12 yıllık saltanatındaki faaliyetleri ÅŸu ÅŸekilde özetlenebilir.

1.devlet çıkarlarını her ÅŸeyden daha önemli bilen Sultan Satuk BuÄŸrahan ve kardeÅŸi Musa BuÄŸrahanın ölümünden sonra isyankâr Hotan Uygurlarını yatıştırdı ve Uygur Ä°dikut devletine karşı genel bir savaÅŸ baÅŸlatarak Uygur Ä°dikut devletinden Gulcayı alıp Karahanlı devleti topraklarına ekledi.

2. Ä°slam dini Sulayman Arslanhan devrinde Uygurlar ve diÄŸer Türki Halklar arasında derin bir ÅŸekilde kök saldı. 960 yılında Yettesu ve Târım vadisinde yaÅŸayan Uygur halkı Müslüman oldu.

3. Onun cesaret ve gayreti neticesinde 994 yılında Fergana Semerkant'ın ele geçirilmesiyle Batı Türkistan topraklarını Karahanlı devletine kattı ve 999 yılında Samani devletinin devrilmesi için gerekli ÅŸartları saÄŸladı. Onun zamanında, Karahanlı devletinin gücü emsalsizdi. Sulayman Asrlanhan çok cesur, gayretli hakandır. Aynı zamanda siyasi olarak saÄŸlam bir komutandır.

Karahanlılar devletinin Hakanı, yetenekli askeri komutan, siyasi lider ve gazi merhum Suleyman Arslanhan 970 yılı 48 yaşında vefat etti.

Tercüme: Zehra ÖZUYGUR-Türkistan Press

Yazar