Uygur Tarihçiye 17 Yıl Hapis Cezası

Doğu Türkistan’da önde gelen bir Uygur tarihçi ve Uygur yer adları uzmanının yazıları nedeniyle 17 yıl hapis cezasına çarptırıldığı öğrenildi.

59 yaşındaki Hocaniyaz Yollug Tekin, Çin’in işgali altındaki Doğu Türkistan’ın kuzeyindeki Aksu şehrinde bulunan Aksu Eğitim Enstitüsü’nde eğitimciydi. Araştırma ve yayınları Uygur toponimi – yer adlarının dilsel evrimi ve adların tarihi ve coğrafi nedenleri – üzerine odaklanıyordu.

Aksu vilayetinin Uçturpan ilçesinde Tekin’in yaşadığı köyde görev yapan bir polis memuru Özgür Asya Radyosu’nun Uydu telefonu aracıyla yaptığı görüşmede, aydının 17 yıl hapis cezasına çarptırıldığını ve cezasını Aksu şehrinin yaklaşık 500 kilometre güneyindeki Hotan’da çektiğini söyledi.

Uygur dil bilimci, aktivist Abduveli Eyüp tarafından derlenen tutuklu Uygur aydınlar listesine göre Tekin, Çin hükümetinin Doğu Türkistan’daki Uygurları ve diğer Müslüman Türk halkları toplu olarak topladığı bir dönemde 2017 yılında gözaltına alındı.

Eyüp’ün verilerine göre Tekin, Uygurların Çinli değil Türk dünyasının bir parçası olduğu yönündeki araştırmaları, yazıları ve görüşleri nedeniyle 2018’in sonlarında hapis cezasına çarptırıldı.

Aralarında entelektüeller, öğretmenler, kültür adamları ve önde gelen iş insanlarının da bulunduğu, yeniden eğitim kamplarına zorla gönderilen tahminen 1,8 milyon Uygur arasında yer aldı.

HASSAS KONULARDA YAZDIĞI İÇİN TACİZ EDİLDİ

Şu anda Kanada’da yaşayan aktivist arkadaşı Tuygun Abduveli, Tekin’in etkili tarihi araştırmaları ve yazılarının yanı sıra Uygur toplumundaki entelektüel toplantılara ve tartışmalara cesur ve aktif bir şekilde katıldığını söyledi.

Abduveli, Uygurların Türk dünyası ile olan bağlantılarına ilişkin hassas tarihi konulardaki yazılarıyla önemli ölçüde tanınmasının ardından Çin devlet güvenlik ajanlarının Tekin’i sık sık taciz ettiğini söyledi.

Tekin’in profesyonel meslektaşı ondan “Aksu’nun Turghun Almas’ı” olarak bahsederdi; bu, Çin’in Uygur anavatanının eski zamanlardan beri Çin topraklarının bir parçası olduğu iddiasına “Uygurlar” adlı kitabında meydan okuyan 20. yüzyılın en etkili Uygur tarihçilerinden birine bir göndermedir.

Kitap 1980’lerin sonunda yayınlandıktan sonra Çin tarafından yasaklandı ve Almas’ın hayatının geri kalanında herhangi bir şey yazması ve yayınlaması yasaklandı.

Abduveli, Tekin’in Almas, Abdurehim Otkur, Nizamidin Hüseyin ve Abdullah Talip gibi önde gelen Uygur aydınlarını ziyaret edip ağırladığını ve onlarla okuyucular arasında toplantılar düzenlediğini söyledi.

TURANCILIK

Abduveli, 1980’lerin sonunda Tekin’in bir Aksu gazetesinde “Doğu Türkistan, Batı Türkistan ve Turan Kavramı” başlıklı bir makale yayınladığını, bunun Doğu Türkistan’daki Uygurlar arasında heyecana sebeb olduğunu ve Çinli yetkililerin dikkatini çektiğini söyledi.

“Turan” terimi Orta Asya’da tarihi bir bölgeye ve aynı zamanda siyasi ve kültürel bir harekete atıfta bulunuyor. Turancılık, 20. yüzyılın başlarında Avrasya’daki Türk ve diğer Ural-Altay dillerini konuşan halkları birleştirmeyi amaçlayan bir girişim olarak ortaya çıktı.

“Bu makalesi nedeniyle öğretmenlik görevinden uzaklaştırıldı ve sonrasında çok zor günler geçirdi” diyen Abduveli, yetkililerin Tekin’i 1990’lardan bu yana defalarca sorguladığını ve gözaltına aldığını söyledi.

Tekin’in 2018’de araştırmasından vazgeçmediği ve Uygur tarihi hakkında konuşmaya devam ettiği için “inatçı bir ayrılıkçı” olarak eleştirildiğini ve bir yeniden eğitim kampına gönderildiğini söyledi.

Çin, kampların mesleki eğitim merkezleri olduğunu söyledi ve kapatıldıklarını iddia etti.

Ancak, bu tesislerde tutulan Uygurların ifadeleri ve diğer güvenilir raporlar, tesislerde siyasi telkin, fiziksel istismar, cinsel saldırı ve kadınların zorla kısırlaştırılmasının gerçekleştiğini göstermektedir.

Muhammed Ali Atayurt-Türkistan Press
Kaynak: RFA, @Habernida