Çin, İsrail ve Filistin çatışmasında nasıl bir politika izliyor?

Çin, son zamanlarda her ne kadar İsrail ve Filistin krizinde bir arabulucu olarak ortaya çıkmak istese de yapabilecekleri şimdilik sınırlı görünüyor.

Çin'in en üst düzey diplomatı Wang Yi, hafta sonu krizin bölgesel bir savaşa dönüşmemesi için ABD’de görüşmeler gerçekleştirdi.

ABD ise bir çözüm bulmak için Çin ile beraber çalışacağını açıkladı.

Birleşmiş Milletler toplantısında ateşkesin ilan edilmesi için en fazla çabalayan ülke Çin olarak gözüküyor. Öyle ki tamda Çin’in istediği gibi, Çin’in Gazze’de Hamas’ı, Lübnan’da Hizbullah’ı destekleyen İran ile yakın ilişkilerinin olması, krizin hafifletilmesinde rol oynayabileceği umudunu yaratıyor. Financial Times’a göre, ABD’li yetkililerin Wang’a “İranlıları sakinleştirmesi için” baskı kuruyor. 

ÇİN BU SAVAŞIN NERESİNDE
Çin, İran’ın en büyük ticaret ortağı, aynı zamanda bu yılın başında Suudi Arabistan ve İran arasında gerilen ilişkilerin gevşemesini de sağladı.

İran ise Gazze’deki krizin çözülmesi için Çin ile iletişimini güçlendirmeye hazır olduğunu açıkladı.

ABD Savunma Bakanlığı’na bağlı bir düşünce kurumunda Çin dış politikası uzmanı olan Dawn Murphy’ya göre Çin’in Filistinliler, Araplar, Türkler ve İranlılar ile olumlu ilişkileri olduğu ve ABD’nin de İsrail ile yakın ilişkisi olduğu düşünüldüğünde bu iki ülkenin bütün aktörleri masaya getirebileceği konusu tartışılıyor. 

Ancak diğer uzmanlara göre Çin, Orta Doğu politikasında küçük bir oyuncu.

Çin’in Orta Doğu ilişkileri uzmanı olan Atlantik Konseyi’nden Jonathan Fulton, “Çin meseleyle ilgili ciddi bir aktör değil. Bölgedeki kimse Çin’in çözüme ortak olmasını beklemiyor” diyor.

ÇİN’İN FİLİSTİN İLE TARİHİ BAĞI
Çin’in krizle ilgili ilk açıklamasında Hamas’ı kınamaması ve İsrail’in kendini savunma hakkını dile getirmemesi yüzünden İsrail büyük bir hayalkırıklığı duyduğunu açıklamıştı.

Wang, daha sonra yaptığı açıklamasında bütün ülkelerin kendini savunma hakkı olduğunu, ancak İsrail’in kendini savunmaktan daha öte politikalar takip ettiğini dile getirdi.

Çin Tarihi kayıtlarında 1949 Doğu Türkistan İşgaliyle birlikte kurulan Çin Komünist Partisi ÇKP) kurucusu Mao, yıllar öncesinden Filistinlilerin “ulusal özgürlük hareketini” desteklemek adına dünyanın dört bir yakınındaki Filistinlilere silah yardımında bulunduğu iddia ediliyor. 

Sonraki yıllarda ise Çin ekonomik ve siyasi olarak İsrail ile ilişkisini normalleştirdiği ve Filistin politikasını askıya alarak, İsrail’le milyar dolarlık bir ticari ilişki kurmuştu.

Son açıklamalarında Çinli yetkililer ve Şuan ki diktatör Çin Komünist Parti (ÇKP) Lideri Xi Jinping, bağımsız bir Filistin devleti kurulması gerektiğini dile getiriyor. Dahası soykırımcı Xi’nin başlattığı kampanya rüzgarında Çin sosyal medyasındaki kimi kullanıcılar, İsrail’in hareketlerini Nazilerle kıyaslayarak “Filistinlilere soykırım uygulandığı” suçlamasında bulunuyor. 

Çin’deki İsrail Büyükelçiliği’nde çalışan bir diplomatın aile üyesinin bıçaklanması gerilimi daha da artırdı.

ÇİN NEDEN KRİZE ARABULUCU OLMAYA ÇALIŞIYOR?
Çin’in İsrail ve Hamas arasındaki krize çare olmaya çalışmasının bir nedeni, çatışmaların uzamasının Orta Doğu’daki ekonomik çıkarlarının zarar görmesine yol açma ihtimali var.

Çin ekonomisi petrol ithalatına dayanıyor; ithal ettiği petrolün yarısının da Körfez’den geldiği düşünülüyor. Orta Doğu ülkeleri Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi’nde önemli bir rol oynuyor.

Diğer yandan Çin’in bölgedeki krize dahil olması imajının güçlenmesi için altın değerinde bir fırsattır. 

Kısacası Çin’in Filistinlileri desteklemesi Arap ülkeleri, Müslümanların çoğunlukta yaşadığı ülkeler ve dünyanın güneyinde yer alan ülkeler arasında” nüfuzunu güçlendirmekten başka bir şey değil.

ABD HEGEMONYASINA KARŞI BİR DÜZEN VAADİ
Savaşın başlaması, Çin’in kendisini dünya için ABD’den daha iyi bir alternatif olarak sunduğu bir döneme denk geldi.

Bu yılın başından beri Çin, ABD hegemonyası altındaki bir dünya düzenini eleştiriyor.

Çin, resmi olarak ABD’nin İsrail’i desteklemesini eleştirmese de Murphy, Çin devlet medyasının “ulusal ruhu kışkırtarak Orta Doğu’da olanları ABD’nin İsrail’e desteğine bağlamaya çalıştığını” aktarıyor.

Çin askeri gazetesi PLA Daily, ABD'yi "yangına körükle gitmekle" suçluyor, bu söylem Pekin'in Washington'ı Ukrayna’ya yardım etmekle suçlamasıyla aynı.

Bir başka görüş de Çin’in ABD’ye karşı bir duruş geliştirerek rakibinin küresel rolünü azaltmaya çalıştığı yönünde.

Ancak Çin’in Hamas’ı açıkça kınamaması kendi pozisyonunun da zarar görmesine yol açabilir.

ÇİN DOĞU TÜRKİSTAN’DA SOYKIRIM UYGULUYOR
Diğer yandan Çin, Filistinlilerin ulusal davasına destek verirken işgali altındaki Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur başta Kazak, Kırgız, Özbek gibi etnik guruplara karşı gerçekleştirilen sistematik soykırım ve Tibet, Hong Kong’daki insan hakları ihlalleri politikalarıyla eleştirildiği bir konumda bulunuyor.

Gözlemcilere göre bu durum, Arap dünyası yöneticileri için bir sorun oluşturmasa da halk nezdinde iki yüzlülük ve kendi çıkarları için “İsrail ve Filistin krizini kullanıyor” olarak okunuyor.

Muhammed Ali ATAYURT-Istiqlal Haber